آنالیز بدن یا Body Composition Analysis فرآیندی است که هدف آن درک دقیق از ساختار و ترکیب فیزیکی بدن انسان است. برخلاف وزن یا BMI که تنها اعدادی کلی هستند، آنالیز بدن نشان می‌دهد که وزن بدن از چه اجزایی تشکیل شده است — مثل چربی، عضله، آب، استخوان و مواد معدنی.
این آنالیز معمولاً با استفاده از فناوری‌های مختلف انجام می‌شود، از جمله:
BIA (Bioelectrical Impedance Analysis): رایج‌ترین روش در باشگاه‌ها که با ارسال جریان الکتریکی ضعیف از بدن، مقاومت بافت‌ها را اندازه‌گیری کرده و نسبت چربی، آب و عضله را تخمین می‌زند.
DEXA (Dual-Energy X-ray Absorptiometry): یکی از دقیق‌ترین روش‌ها که از پرتو ایکس با دو سطح انرژی برای تفکیک توده استخوانی، عضلانی و چربی استفاده می‌کند.
Hydrostatic Weighing (وزن‌کشی زیر آب): روشی علمی‌تر که بر اساس چگالی بدن در آب میزان چربی را تخمین می‌زند.
Skinfold Calipers (کالیپر پوستی): روشی ساده و قدیمی‌تر که ضخامت چربی زیرپوستی را در نقاط مختلف بدن اندازه‌گیری می‌کند.
مطالعه ترکیب بدن انسان ریشه در پژوهش‌های فیزیولوژی قرن بیستم دارد. در دهه‌ی ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰، دانشمندان برای اولین‌بار از روش چگالی بدن (Density Method) و وزن‌کشی در آب برای تخمین درصد چربی استفاده کردند.
یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در این زمینه، کار ویلیام سیری (W.E. Siri) در سال ۱۹۵۶ بود که فرمول سیری را ارائه داد و مبنای علمی اندازه‌گیری درصد چربی بدن بر اساس چگالی شد.
در دهه‌ی ۱۹۷۰، روش Skinfold Caliper توسط پژوهشگرانی مانند جکسون و پولاک (Jackson & Pollock) توسعه یافت که روش ساده‌تری برای اندازه‌گیری چربی زیرپوستی ارائه می‌کرد.
در دهه‌ی ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، فناوری‌های جدیدی ظهور کردند:
شاخص توده بدنی یا BMI، روشی ساده و عمومی برای ارزیابی وضعیت وزن نسبت به قد است و معمولاً در بررسی‌های آماری یا چکاپ‌های اولیه سلامت استفاده می‌شود. این شاخص تنها از دو متغیر وزن و قد تشکیل شده و عدد به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که فرد در محدوده‌ی کم‌وزن، نرمال، اضافه‌وزن یا چاق قرار دارد. با این حال، BMI یک شاخص کلی است و هیچ اطلاعاتی درباره ترکیب واقعی بدن — یعنی اینکه وزن فرد از چه مقدار چربی، عضله یا آب تشکیل شده — ارائه نمی‌دهد. به همین دلیل ممکن است فردی ورزشکار با حجم عضلانی بالا، طبق BMI در گروه چاق قرار گیرد، در حالی‌که چربی بدن او بسیار پایین است؛ یا برعکس، فردی با وزن طبیعی ممکن است در بدن خود چربی احشایی خطرناک داشته باشد که BMI قادر به شناسایی آن نیست.
در مقابل، آنالیز بدن رویکردی دقیق‌تر و علمی‌تر دارد و ترکیب واقعی وزن را به اجزای اصلی بدن تفکیک می‌کند. این آنالیز می‌تواند درصد چربی، توده عضلانی، آب بدن، و حتی توزیع چربی در بخش‌های مختلف بدن را مشخص کند. چنین اطلاعاتی برای طراحی برنامه‌های تغذیه‌ای، ورزشی و درمانی شخصی‌سازی‌شده بسیار مفید است و دیدی واقعی از وضعیت سلامت ارائه می‌دهد. در حالی که BMI تنها تصویری کلی از وزن فرد می‌دهد، آنالیز بدن تصویر دقیقی از کیفیت آن وزن را نشان می‌دهد؛ به عبارت دیگر، BMI می‌گوید “چقدر وزن داری”، اما آنالیز بدن توضیح می‌دهد “این وزن از چه چیزی ساخته شده است.”
هر روش آنالیز بدن مزایا و معایب خاص خود را دارد؛ روش‌های مدرن مانند BIA و DEXA دقت بالاتری دارند اما پرهزینه‌ترند
در این روش با عبور جریان الکتریکی ضعیف از بدن، مقاومت بافت‌ها اندازه‌گیری شده و بر اساس آن میزان چربی، آب و توده عضلانی تخمین زده می‌شود.
روش DEXA با استفاده از اشعه ایکس کم‌دوز، تراکم استخوان، چربی و توده بدون چربی بدن را با دقت بالا مشخص می‌کند.
در این روش، وزن بدن در آب اندازه‌گیری می‌شود تا بر اساس چگالی، درصد چربی بدن به‌صورت دقیق محاسبه گردد.
در این روش با استفاده از ابزار کالپر، ضخامت چین‌های پوستی در نقاط مختلف بدن سنجیده و از آن برای تخمین چربی بدن استفاده می‌شود.
روش‌های سنتی معمولاً ساده‌تر و ارزان‌ترند اما دقت کمتری دارند، در حالی که روش‌های مدرن مانند BIA و DEXA اطلاعات دقیق‌تری از ترکیب بدن ارائه می‌دهند.
این شاخص نشان‌دهنده نسبت چربی به کل وزن بدن است و میزان چربی ذخیره‌شده در بدن را مشخص می‌کند.
توده بدون چربی شامل عضلات، استخوان‌ها و سایر بافت‌های بدون چربی است و میزان عضلات فعال بدن را نشان می‌دهد.
این پارامتر مقدار آب موجود در بدن و تعادل مایعات را ارزیابی می‌کند که برای عملکرد سلولی و سلامت عمومی حیاتی است.
توده استخوانی میزان تراکم و حجم استخوان‌ها را مشخص می‌کند و شاخصی برای سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان است.
BMR میزان انرژی مورد نیاز بدن برای حفظ عملکردهای حیاتی در حالت استراحت را نشان می‌دهد.
این شاخص به‌صورت کلی وضعیت سلامت و ترکیب بدن را ارزیابی کرده و یک نمره کلی برای پایش فیتنس ارائه می‌دهد.
توده بدون چربی شامل عضلات، استخوان‌ها و سایر بافت‌های بدون چربی است و میزان عضلات فعال بدن را نشان می‌دهد.
این پارامتر مقدار آب موجود در بدن و تعادل مایعات را ارزیابی می‌کند که برای عملکرد سلولی و سلامت عمومی حیاتی است.
توده استخوانی میزان تراکم و حجم استخوان‌ها را مشخص می‌کند و شاخصی برای سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان است.
BMR میزان انرژی مورد نیاز بدن برای حفظ عملکردهای حیاتی در حالت استراحت را نشان می‌دهد.
این شاخص به‌صورت کلی وضعیت سلامت و ترکیب بدن را ارزیابی کرده و یک نمره کلی برای پایش فیتنس ارائه می‌دهد.
