مطالعات متعددی نشان داده‌اند که فعالیت بدنی، به‌ویژه ورزش‌های هوازی، تأثیر چشمگیری بر سلامت مغز و بهبود عملکرد شناختی دارد. اگر به‌دنبال راهی ساده و مؤثر برای تقویت توانایی‌های ذهنی‌تان مانند حل مسئله، تمرکز و برنامه‌ریزی هستید، شاید وقت آن باشد که کفش‌های ورزشی‌تان را بپوشید و شروع به حرکت کنید.
ورزش و بهبود عملکرد مغز: فقط مخصوص سالمندان نیست
تا پیش از این، بیشتر تحقیقات بر فواید ورزش برای افراد سالمند متمرکز بود و نشان می‌داد که فعالیت بدنی می‌تواند روند کاهش شناختی مرتبط با افزایش سن را کند کند. اما یک مطالعه جدید که در مجله Neurology منتشر شده، نشان می‌دهد که بزرگسالان جوان و میانسال نیز می‌توانند از مزایای مشابهی بهره‌مند شوند.
پژوهشگران دانشکده پزشکی و جراحی واگلوس در دانشگاه کلمبیا با بررسی ۱۳۲ شرکت‌کننده بین ۲۰ تا ۶۷ سال، به این نتیجه رسیدند که فعالیت‌های هوازی می‌توانند عملکرد اجرایی مغز را در تمام سنین بهبود دهند. این عملکرد شامل مهارت‌هایی مانند استدلال، تصمیم‌گیری، حل مسئله و برنامه‌ریزی است—توانایی‌هایی که در زندگی روزمره و موقعیت‌های پیچیده مانند مدیریت مالی، رانندگی و واکنش در شرایط اضطراری اهمیت دارند.
جزئیات مطالعه: دو گروه، دو نوع تمرین
شرکت‌کنندگان در این مطالعه به دو گروه تقسیم شدند: گروه اول تمرینات هوازی انجام دادند، در حالی که گروه دوم تمرینات کششی و تقویت عضلات مرکزی بدن را دنبال کردند. همه آن‌ها دارای ظرفیت هوازی پایین‌تر از حد متوسط بودند و هیچ‌کدام به طور منظم ورزش نمی‌کردند.
طی ۲۴ هفته، شرکت‌کنندگان چهار بار در هفته ورزش کردند. در پایان مطالعه، افرادی که در گروه هوازی بودند، پیشرفت‌های قابل‌توجهی در عملکرد اجرایی مغزشان نشان دادند، به‌ویژه کسانی که در سنین بالاتری قرار داشتند. با این حال، این پیشرفت‌ها در بخش‌هایی مانند حافظه، توجه یا زبان، در افراد جوان‌تر به اندازه سالمندان چشمگیر نبود.
تأثیرات مغزی واقعی: ضخامت بیشتر قشر مغز و افزایش ماده خاکستری
یکی از نکات قابل توجه این تحقیق، استفاده از تصویربرداری مغزی برای بررسی تغییرات ساختاری در مغز شرکت‌کنندگان بود. پس از ۲۴ هفته ورزش هوازی، افزایش ضخامت در ناحیه‌ای از قشر پیش‌پیشانی چپ مغز (ناحیه‌ای کلیدی در عملکرد اجرایی) مشاهده شد. همچنین، حجم ماده خاکستری مغز افزایش یافت—ویژگی‌ای که با توانایی‌های شناختی بالاتر در ارتباط است.
یعقوب استرن، پژوهشگر علوم اعصاب در دانشگاه کلمبیا، توضیح می‌دهد: «ورزش هوازی احتمالاً به بازسازی یا حفظ عملکردهای شناختی از دست رفته کمک می‌کند، نه اینکه صرفاً عملکرد افراد سالم را بهبود ببخشد.»
آیا باید ورزش را از سن ۳۰ سالگی شروع کرد؟
از آنجایی که اوج عملکرد اجرایی مغز در حدود سن ۳۰ سالگی اتفاق می‌افتد، شروع تمرینات منظم هوازی از این سن می‌تواند نقشی حیاتی در جلوگیری از زوال شناختی مرتبط با پیری ایفا کند. درواقع، نتایج این مطالعه پیشنهاد می‌کنند که با انجام ورزش منظم، می‌توان برخی از ویژگی‌های شناختی که در حال کاهش هستند را بازیابی کرد.
ورزش هوازی چگونه مغز را تغییر می‌دهد؟
گزارش‌های علمی دیگر نیز نشان داده‌اند که ورزش منظم باعث افزایش انتقال اکسیژن به مغز، رشد عروق خونی جدید، و افزایش تولید پروتئین‌هایی می‌شود که به بقا و رشد سلول‌های عصبی کمک می‌کنند. همچنین، فعالیت بدنی می‌تواند تولید سلول‌های مغزی جدید را افزایش دهد—فرآیندی که به‌ویژه در ناحیه هیپوکامپ (مرکز حافظه) اهمیت دارد.
دکتر جویس گومز-اسمان، مدیر آزمایشگاه انعطاف‌پذیری عصبی در دانشگاه میامی، در این خصوص می‌گوید: «پیشرفت‌های پایداری که در سرعت پردازش و عملکرد اجرایی مغز مشاهده شده، نشان‌دهنده‌ی توانایی ورزش برای مقابله با نخستین مراحل کاهش شناختی مرتبط با سن است. این یافته‌ها بسیار امیدوارکننده هستند.»
کدام نوع ورزش برای ذهن بهتر است؟
گرچه ورزش‌های هوازی مانند دویدن، دوچرخه‌سواری و شنا بیشترین تأثیر را بر عملکرد اجرایی دارند، اما لازم است توجه داشته باشیم که یک نسخه واحد برای همه وجود ندارد. ویژگی‌های فردی مانند سن، وضعیت سلامت، سطح آمادگی جسمانی و حتی علایق شخصی می‌توانند بر انتخاب نوع ورزش مناسب تأثیرگذار باشند.
گومز-اسمان می‌افزاید: «برای بهبود شناخت، باید برنامه‌ای متنوع و هدفمند در نظر گرفت. برخی از افراد ممکن است از تمرینات هوازی بیشتر بهره ببرند، در حالی که دیگران با تمرینات ترکیبی یا حتی یوگا و تمرکز ذهنی بهتر پاسخ دهند.»
شواهد علمی رو به افزایش، نشان می‌دهند که ورزش هوازی تنها برای قلب و بدن مفید نیست، بلکه تأثیر قابل‌توجهی نیز بر عملکرد شناختی و ساختار مغز دارد. این تأثیرات نه‌تنها برای سالمندان، بلکه برای افراد جوان‌تر نیز قابل‌لمس است.
پس اگر به‌دنبال تقویت ذهن، افزایش تمرکز، یا حتی حفظ سلامت شناختی در بلندمدت هستید، بهتر است ورزش هوازی را به بخشی منظم از سبک زندگی خود تبدیل کنید. مغزتان از شما تشکر خواهد کرد.
